Κράμπα η ανεξιχνίαστη

         Δ. ΒΕΝΕΤΟΥΛΗΣ

Η άποψη ότι η αφυδάτωση και η διαταραχή των ηλεκτρολυτών συχνά σε συνδυασμό με υψηλή θερμοκρασία και υγρασία αποτελούν το βασικό αίτιο της κράμπας των αθλητών έχει γίνει πλέον δόγμα. Σε αντίθεση όμως με ό,τι πιστεύεται, πολλές επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι η αφυδάτωση δεν αποτελεί αίτιο κράμπας. Αντίθετα η υπερυδάτωση κρύβει κινδύνους.

Κράμπα είναι ο επώδυνος σπασμός, λόγω σύσπασης των μυϊκών ινών των μυών, ο οποίος συμβαίνει κατά ή μετά την άσκηση. Άλλα αίτια είναι η λήψη φαρμάκων, αγγειακές, νευρολογικές, ορμονικές διαταραχές, κ.ά. Συχνά, όταν δεν ανακαλύπτεται το αίτιο ονομάζονται ιδιοπαθείς. Επομένως, αν κάποιος εμφανίζει συχνά κράμπες πρέπει να απευθυνθεί στον γιατρό, ο οποίος θα μελετήσει το ευρύ φάσμα των πιθανών αιτίων εμφάνισης της κράμπας.

Τουλάχιστον εκατό χρόνια πριν, στους ανθρακωρύχους και στους ναυτεργάτες παρατηρήθηκαν συχνές κράμπες και αυξημένη περιεκτικότητα άλατος στα ρούχα τους. Ενοχοποιήθηκε η απώλεια ιδρώτα ως αίτιο αφυδάτωσης και απώλειας άλατος, τα οποία σε συνδυασμό με το θερμό και υγρό περιβάλλον προκαλούσαν δυσλειτουργία των μυών και κράμπες. Η θεραπεία ήταν η άμεση απομάκρυνση από το περιβάλλον και η χορήγηση γάλατος με αλάτι. Αργότερα στην υπόθεση της έλλειψης ηλεκτρολυτών προστέθηκε η έλλειψη ασβεστίου και μαγνησίου.

Η θεωρία της αυξημένης θερμοκρασίας, ως αίτιο κράμπας, άρχισε ήδη να αποδομείται από νωρίς, όταν μετρήθηκε η θερμοκρασία του σώματος όσων πάθαιναν κράμπες και βρέθηκε χαμηλή. Η θεωρία της αφυδάτωσης, ως αίτιο κράμπας, μπορεί εύκολα να αποδειχθεί αρκεί να δημιουργηθούν δύο ομάδες αθλητών, οι οποίες θα εκτελέσουν βαριά άσκηση σε θερμό και υγρό περιβάλλον. Η μία ομάδα να αποτελείται από όσους παθαίνουν συχνά και η άλλη από όσους εμφανίζουν σπάνια κράμπες.

Δύο πράγματα μπορεί να συμβούν:

Α) οι αθλητές που παθαίνουν κράμπες να είναι πιο αφυδατωμένοι από εκείνους που δεν παθαίνουν.
Β) οι αθλητές που παθαίνουν κράμπες να έχουν στο αίμα τους χαμηλά επίπεδα ηλεκτρολυτών.

Εντούτοις, παραδόξως δεν έχει γίνει ακόμα μια τέτοια μελέτη. Μάλιστα, έχει παρατηρηθεί το αντίθετο, δηλαδή όσοι παθαίνουν κράμπα να έχουν μικρότερο βαθμό αφυδάτωσης και τα ίδια επίπεδα ηλεκτρολυτών σε σχέση με τους ασυμπτωματικούς. Εκτεταμένες μελέτες σε υπεραποστάσεις και σε τριαθλητές ironman έχουν πλέον τεκμηριώσει ότι όσοι παθαίνουν κράμπα έχουν μικρότερη αφυδάτωση σε σχέση με την ομάδα ελέγχου (αφυδάτωση 2,9% σε σχέση με 3,6% της ομάδας ελέγχου), με τα επίπεδα ηλεκτρολυτών να βρίσκονται εντός των φυσιολογικών ορίων. Το νάτριο επίσης ήταν ελαφρώς χαμηλότερο, γεγονός που δηλώνει ότι είχαν υπερυδατωθεί.

Η θεωρία ότι η απώλεια του ιδρώτα μειώνοντας τα επίπεδα του νατρίου στο αίμα είναι αίτιο εμφάνισης κράμπας είναι λάθος. Αντίθετα, η απώλεια του ιδρώτα προκαλεί αύξηση του νατρίου στο αίμα, δηλαδή υπερνατριαιμία. Ο λόγος είναι ότι ο ιδρώτας είναι υπότονος σε σχέση με το αίμα, περιέχει δηλαδή περισσότερη ποσότητα ύδατος και μικρότερη ποσότητα νατρίου. Επομένως, εφόσον χάνεται περισσότερο νερό και λιγότερο νάτριο (αλάτι), το αίμα συμπυκνώνεται και έτσι αυξάνεται η περιεκτικότητα του νατρίου στο αίμα.

Για να δούμε με ποιον τρόπο ο ιδρώτας προκαλεί αύξηση των ηλεκτρολυτών στο αίμα, ας υποθέσουμε ότι έχουμε πέντε κούπες νερό και πέντε κουτάλια αλάτι. Αν απομακρύνεις μια κούπα και ένα κουτάλι η ισορροπία παραμένει η ίδια. Εντούτοις, αν απομακρύνεις ένα κουτάλι αλάτι και δύο κούπες νερό το αλάτι σε σχέση με το νερό είναι αυξημένο. Ας φανταστούμε ότι αναμειγνύουμε όλο το αλάτι με όλο το νερό και κάνουμε το ίδιο πείραμα. Αν αφαιρέσουμε περισσότερο νερό από ότι αλάτι, όπως συμβαίνει όταν ιδρώνουμε το νέο μείγμα, το οποίο δημιουργείται, έχει περισσότερη αναλογία άλατος. Ας εφαρμόσουμε αυτή την έννοια στη φυσιολογία του ανθρώπου. Η συγκέντρωση του νατρίου στο αίμα είναι 140mM, που αντιστοιχεί σε 3,2 gr άλατος ανά λίτρο αίματος. Ο ιδρώτας από την άλλη έχει συγκέντρωση νατρίου που κυμαίνεται ευρέως από 20-50mM. Αυτό σημαίνει ότι η απώλεια άλατος είναι 1,1gr ανά λίτρο ιδρώτα.

Θα μπορούσε, ωστόσο, να πει κάποιος ότι η ολική ποσότητα των ηλεκτρολυτών μειώνεται κατά την εφίδρωση. Αυτό όμως δεν έχει ενοχοποιηθεί για τις κράμπες. Πολλοί δρομείς μεγάλων αποστάσεων έχουν χάσει, λόγω αφυδάτωσης, 2-3% του βάρους τους και έχουν υπερνατριαιμία, όταν τερματίζουν. Αυτό εναντιώνεται στο δόγμα ότι η απώλεια άλατος και η αφυδάτωση προκαλούν κράμπες.

Υπάρχει μια μεγάλη ομάδα δρομέων, οι οποίοι έχουν υψηλή συγκέντρωση άλατος στον ιδρώτα τους (salty sweaters), η μελέτη των οποίων θα μπορούσε να λύσει το πρόβλημα, ενισχύοντας την άποψη για τους ηλεκτρολύτες. Αυτοί οι δρομείς θα πρέπει, κατά τη διάρκεια ενός αγώνα, να παίρνουν συχνότερα αλάτι από τους υπόλοιπους, για να αποφύγουν την αφυδάτωση. Είναι πολύ δύσκολο όμως να υπολογίσει κανείς πόσο αλάτι πρέπει να παίρνει, αφού δεν μπορεί να γνωρίζει πόσο αλμυρός είναι ο ιδρώτας του.
Είναι, λοιπόν, σαφές πως, όταν ιδρώνουμε χάνουμε περισσότερο νερό από ότι αλάτι και επομένως η συγκέντρωση του νατρίου στο αίμα αυξάνεται όταν αφυδατωνόμαστε. Επομένως η θεωρία ότι η κράμπα οφείλεται στα χαμηλά επίπεδα ηλεκτρολυτών στο αίμα, λόγω εφίδρωσης είναι λανθασμένη.

Ας θεωρήσουμε ότι μια φυσιολογική ποσότητα νατρίου στον ιδρώτα είναι 50Μm αν και στην πραγματικότητα είναι σχετικά υψηλό, καθώς πολλοί δρομείς έχουν πολύ λιγότερο από αυτό. Επομένως, ένας salty sweater δρομέας μπορεί να έχει 100mM, μια εξαιρετικά ακραία τιμή νατρίου στον ιδρώτα του και χάνει περίπου 2,3 gr νατρίου ανά λίτρο στον ιδρώτα του. Ας θυμηθούμε ότι το νάτριο του αίματος είναι 3,2 gr ανά λίτρο, οπότε είναι άμεσα προφανές ότι ακόμη και ένας βαρύς salty sweater θα αυξήσει τη συγκέντρωση νατρίου στο αίμα του, όταν ιδρώσει, αφού χάνεται περισσότερο νερό από ότι αλάτι σε σχέση με το αίμα. Τελικά το πρόβλημα θα αρχίσει να υπάρχει αν ο ιδρώτας περιέχει περισσότερο αλάτι από το αίμα. Κάτι τέτοιο δεν έχει παρατηρηθεί ακόμα.

Μια άλλη υπόθεση είναι ότι οι κράμπες προκαλούνται λόγω ασυνήθιστα μεγάλης προσπάθειας και κόπωσης. Το γεγονός ότι μόνο οι μυς, οι οποίοι είναι ενεργοί παθαίνουν κράμπες (π.χ. οι δρομείς πολύ σπάνια παθαίνουν κράμπες στα χέρια και αν το πάθουν υποκρύπτεται πολύ σοβαρό πρόβλημα) μας κατευθύνει στον μηχανισμό που σχετίζεται με τη μυϊκή συστολή. Πιθανώς να εκδηλώνεται διαταραχή στο σύστημα μεταφοράς του νευρικού σήματος από το νεύρο στον μυ. Η μυϊκή συστολή είναι μια πολύπλοκη διαδικασία διέγερσης-σύσπασης-χάλασης, κατά την οποία ενεργοποιούνται πολλές αντανακλαστικές αντιδράσεις και μηχανισμοί προστασίας. Αποτέλεσμα ο μυς να μην παρατεντωθεί ούτε να συσπαστεί υπερβολικά, ώστε να θέσει ασυνήθιστο φορτίο στους τένοντες. Αυτά τα αντανακλαστικά προκαλούν μείωση της ακραίας σύσπασης ή διάτασης. Π.χ., αν κάποιος δοκιμάσει να σηκώσει ένα πολύ μεγάλο βάρος θα διαπιστώσει ότι, κάποια στιγμή, θα χάσει τη δύναμή του και το βάρος θα φύγει από τα χέρια του. Αυτό οφείλεται στην ενεργοποίηση προστατευτικού αντανακλαστικού.

Τι συμβαίνει όταν τρέχουμε

Φαίνεται πως όταν το σώμα δοκιμάζει πρωτόγνωρη κόπωση, όπως κατά τη διάρκεια του αγώνα, διαταράσσεται ο μηχανισμός διέγερσης-σύσπασης-χάλασης και το αποτέλεσμα είναι μια αντανακλαστική σύσπαση. Η άποψη ενισχύεται, επειδή οι κράμπες συμβαίνουν πιο συχνά κατά τη διάρκεια του αγώνα παρά κατά την προπόνηση. Αθλητές, οι οποίοι έχουν ως στόχο έναν χρόνο που υπερβαίνει τις παρούσες δυνατότητές τους και αρχίζουν έναν αγώνα με βήμα πιο γρήγορο από την παρούσα φυσική τους κατάσταση, παθαίνουν εύκολα κόπωση και συχνά κράμπες.

Όσο πιο δυνατοί είναι οι μυς τόσο πιο δύσκολο είναι να πάθουν κράμπα, επειδή ανθίστανται στην κόπωση. Οι ειδικές προπονήσεις δύναμης βοηθούν ώστε να εμποδιστεί αυτή η αντανακλαστική δυσλειτουργία των μυών. Οι διατάσεις μειώνουν, επίσης, την επίπτωση και γι’ αυτό τον λόγο συνιστώνται προληπτικές διατάσεις σε λογικά διαστήματα κατά τη διάρκεια του αγώνα. Πιθανώς με τη διάταση να επανέρχεται ο συσπασμένος-κουρασμένος μυς στην ιδανική σχέση μήκους, ώστε να μην πυροδοτείται η παθολογική σύσπαση. Τελικά ο ακριβής μηχανισμός δεν έχει αποκαλυφθεί ακόμα αλλά αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι η θεωρία των ηλεκτρολυτών έχει πολλά ψεγάδια, ενώ το μοντέλο της κόπωσης είναι ακόμα ατελές.

Όσο περισσότερο γίνεται καλύτερα κατανοητή η λειτουργία του σώματος τόσο περισσότερα ερωτήματα και αμφισβητήσεις δημιουργούνται. Πάντως για κάθε αθλητή, ο οποίος θεωρεί ότι τα συμπληρώματα ηλεκτρολυτών και οι ταμπλέτες άλατος βοηθούν υπάρχουν άλλοι πέντε τουλάχιστον, που παρόλο ότι τα χρησιμοποιούν, παθαίνουν κράμπες. Ανεξάρτητα αν παραμένει μυστήριο για την επιστήμη, αν κάποιος ορκίζεται ότι τα χάπια άλατος «δουλεύουν» κανείς επιστήμονας δεν μπορεί να του το αμφισβητήσει ακόμη.

*O Δρόσους Βενετούλης είναι Πνευμονολόγος, Δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου, Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά

fosonline.gr